Kirletici Salım ve Taşıma Kaydı (KSTK), Pollutant Release and Transfer Register (PRTR) olarak isimlendirilen ve Avrupa Birliği düzeyinde European PRTR (E-PRTR) olarak uygulanan envanterin uluslararası tanımıdır.
KSTK, belirli endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan belirli kirleticilerin hava, su, toprak gibi alıcı ortamlara bırakılmasına ve arıtma, işleme vb. faaliyetler için atıksu aracılığıyla taşınmasına ve tehlikeli/tehlikesiz atık taşımalarına ilişkin bilgileri içeren, düzenli aralıklarla tesisler tarafından gerçekleştirilecek raporlamaya dayanan elektronik bir veritabanıdır.
1992 yılında Rio de Janeiro’da yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda (Rio Konferansı), kirletici maddeler hakkında kamuoyuna bilgi sağlama amacıyla bir emisyon envanteri oluşturma konusunda ilk adımlar atılmaya başlanmıştır.
25 Haziran 1998’de Danimarka’nın Aarhus kentinde Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından imzaya açılan Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru Sözleşmesi (Aarhus Sözleşmesi), halkın çevresel bilgilere erişiminin sağlanmasına imkân tanıyan en önemli adım olarak karşımıza çıkmaktadır.
Avrupa Birliği’nde 1996 yılında yürürlüğe giren Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi ve “Avrupa Kirletici Emisyon Kaydı (EPER)” ile kirletici salım ve taşıma kaydının oluşturulmasında ilk önemli adımlar atılmıştır. 2003 yılında Kiev Protokolü’nün imzalanması ile protokolün gereklerinin yerine getirilmesi amacıyla Avrupa Kirletici Salım ve Taşıma Kaydı Tüzüğü 2006 yılında yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Türkiye, Aarhus Sözleşmesi ve Kiev Protokolü’ne taraf olmamasına rağmen OECD Üyeliği ve Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye 2008 Yılı Ulusal Programında verilen taahhütler çerçevesinde Kirletici Salım ve Taşıma Kaydı’nı uygulamayı hedeflemektedir.
Kirletici Salım ve Taşıma Kaydı Yönetmeliği, Ek-1 Faaliyet Listesi altında yer alan ve ilgili eşik değerleri aşan tesisler KSTK’ya tabidir. Ek-1 Faaliyet Listesi dokuz farklı sektör altında gruplandırılmış 65 faaliyeti içermektedir. KSTK kapsamındaki sektörler aşağıda listelenmiştir:
*Enerji
*Metal üretimi ve işlenmesi
*Maden sanayisi
*Kimya sanayisi
*Atık ve atıksu yönetimi
*Kağıt ve ahşap üretimi ve işlenmesi
*Yoğun hayvancılık ve su ürünleri yetiştiriciliği
*Gıda ve içecek sektöründe hayvansal ve bitkisel ürünler ve
*Diğer faaliyetler
Havaya, suya ve toprağa salımı raporlanacak kirleticilerin listesi, Kirletici Salım ve Taşıma Kaydı Yönetmeliği Ek-3’te sunulan tabloda yer almaktadır. KSTK Yönetmeliği Ek-3’te yer alan liste, 7 farklı grupta yer alan 91 kirleticiyi içermektedir:
• Sera Gazları
• Diğer Gazlar
• Ağır Metaller
• Pestisitler
• Klorlu Organik Bileşikler
• Diğer Organik Bileşikler
• İnorganik Bileşikler
KSTK Yönetmeliği Ek-1 Faaliyet Listesi’nde yer alan tesisler;
• Ek-3’te belirtilen kirleticilerin havaya, suya ve toprağa salım miktarlarını,
• Arazi ıslahı ve derine enjeksiyon ile ilgili bertaraf etme faaliyetleri hariç olmak üzere; yıllık toplam miktarı 2 tonu aşan tehlikeli atıkların ve yıllık toplam miktarı 2000 tonu aşan tehlikesiz atıkların geri kazanım veya bertaraf için tesis dışına taşınması durumunda; geri kazanım ve bertaraf için ayrı ayrı olacak şekilde, taşınan atığın miktarlarını ve tehlikeli atıkların sınırlar ötesi hareketleri için geri kazanım veya bertaraf firmasının adı ve adresi ile geri kazanım veya bertaraf etme işleminin yapıldığı yeri,
• Kanalizasyon sistemleri aracılığı ile yapılan taşımalar dahil olmak üzere; atıksu arıtımı için tesis dışına taşınan atıksudaki Yönetmeliğin Ek-3’ünde anılan kirleticilerin miktarları ile ilgili atıksu arıtma tesisinin adı, adresi ve bulunduğu nehir havzasını raporlar.
Kirletici Salım ve Taşıma Kaydı; ölçüm, hesaplama veya tahmin yöntemleri kullanılarak oluşturulan verileri içerebilir. Verilerin ölçüm veya hesaplama yapılarak belirlendiğinin belirtilmesi halinde, hangi analitik metot ve/veya hesaplama metodunun kullanıldığı bildirilir. KSTK, tüm kasıtlı, kazara, rutin ve rutin olmayan faaliyetlerin toplamından kaynaklanan salımlar ve taşımalara ilişkin bilgileri içerir.
Tesislerin kirletici salım ve taşıma kayıtlarını yıllık toplam yük olarak raporlaması gerekmektedir.
Tesisler, yıllık raporlarda sunulan bilgilerin eksiksiz ve nitelikli olmasını sağlamakla yükümlüdür ve raporu hazırlarken Bakanlık tarafından onaylanmış olmaları halinde uluslararası geçerli metotlara göre izleme verilerini, emisyon faktörlerini, kütle denge denklemlerini, dolaylı izleme veya diğer hesaplamaları, mühendislik kararlarını ve diğer metotları içeren en iyi bilgileri kullanmalıdır. KSTK Yönetmeliği, tesislere herhangi bir ilave analiz yapma ve cihaz kurma yükümlülüğü getirmemektedir.
Yönetmeliğin KSTK’nın halka açılması ile ilgili hükümleri Bakanlıkça belirlenen tarihte yürürlüğe girecektir.
KSTK verisinin halka açılması durumunda aşağıdaki bilgiler halkın erişimine açık olacaktır:
• KSTK kapsamında yer alan tesis ve varsa tesis ana şirketine dair bilgiler ile ilgili nehir havzası dâhil olmak üzere tesisin coğrafi konumu ve tesislerin faaliyeti
• Tesis işletmecileri tarafından bildirilmesi gereken kirletici salımlarından; havaya, suya ve toprağa salımı ek-3’de belirtilen eşik değerleri aşanları
• Tesis işletmecileri tarafından bildirilmesi gereken yıllık toplam miktarı 2 tonu aşan tehlikeli atıkların miktarları ve 2000 tonu aşan tehlikesiz atıkların miktarları
• Tesis işletmecileri tarafından bildirilmesi gereken tesis dışına taşınan atıksu kirleticilerinin ek-3 sütun 1b’de belirtilen eşik değerleri aşanları
• Bilginin mevcut olduğu durumlarda yayılı kaynaklardan kaynaklanan kirletici salımları
İşletmeci herhangi bir bilginin halka açık KSTK sisteminin dışında bırakılmasını istediği takdirde, ilgili bilgiyi ve gizlilik talebinin nedenlerini belirtmek suretiyle Bakanlığa gizlilik talebinde bulunmalıdır. Talebin ardındın Bakanlık, 09/10/2003 tarihli ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile 24/03/2016 tarihli ve 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu uyarınca her türlü gizlilik talebini karara bağlar ve gizlilik talebinde bulunan her bir tesis için gizli tutulan bilgi türünü ve bilginin gizli tutulma nedenini ayrı ayrı belirtir.
İl Müdürlükleri, tesis işletmecileri tarafından sunulan yıllık raporların ilk kontrolünü ve veri doğrulama çalışmasını yapmakla yükümlüdür. Bakanlık ise yıllık raporların uygunluğunu kontrol ederek onaylamakla görevlendirilmiştir.
KSTK Yönetmeliği, İl Müdürlüğü ve/veya Bakanlığa gerekli görülmesi halinde yerinde inceleme yapma imkânı tanımaktadır.
Bakanlık, raporlama ve yazılım için bir kılavuz hazırlamış olup, ilgili dokümanlar KSTK internet sitesinin “Belgeler” kısmında yayınlanmaktadır.
KSTK, tesis kimlik numarasını kayıt işlemi tamamlandıktan sonra otomatik olarak vermektedir.
KSTK sistemi, tesislere bir adet kullanıcı ve e-posta tanımlamaktadır. Tesisler, bu kullanıcı üzerinden kendi personeli veya çevre danışmanı vasıtasıyla raporlama yapabilecektir. Ancak Bakanlık ve tesis arasındaki tüm iletişim bu e-posta ile sağlanacağından, aradaki iletişimin kesintiye uğramaması tesisin sorumluluğundadır.
Tesisin KSTK kayıt bilgilerinin veya işletmecisinin değişmesi veya tesiste KSTK raporlama zorunluluğunu etkileyebilecek herhangi bir değişiklik meydana gelmesi durumunda; tesis işletmecisi 30 gün içerisinde Bakanlığı KSTK kaydında değişiklik yapılmak üzere yazılı olarak bilgilendirmelidir.
KSTK sistemi ile kanalizasyon sistemleri aracılığı ile yapılan taşımalar dahil olmak üzere; atıksu arıtımı için tesis dışına taşınan atıksudaki kirleticilerin miktarları ile ilgili atıksu arıtma tesisinin adı, adresi ve bulunduğu nehir havzası bilgisi atıksuyun taşınması olarak raporlanmaktadır.
KSTK’nın karar vericiler için faydaları; kirleticilerin oluşumunun, salımının ve etkilerinin izlenmesi ile kirlilik azaltımında ve önlenmesinde önceliklerin belirlenmesi, izleme ve cezai eylemleri gerektiren denetim amaçlı mevzuat yükünün azaltılması, kirlilik dağılım modelleri için girdi teşkil ederek, insan sağlığı ve çevre için risk değerlendirmelerinde kullanılması olarak özetlenebilir.
KSTK’nın sanayi için faydaları ise sektördeki çevresel performansın karşılaştırılması ve salımların azaltılması ile tasarruf edilmesi, arazi kullanımının planlaması ve yeni tesisler için izin işlemlerinde kullanılması, sanayi tesislerinin, iş dünyasının ve halkın; salımların ve atıkların taşınmasının azaltılması ve temiz üretim tekniklerinin kullanılması konusunda teşvik edilmesi olarak öngörülmektedir.
KSTK’nın diğer taraflar için faydaları; ilgili veya dolaylı olarak etkilenen taraflarca sorular sorulması ve çevresel kalite ve insan sağlığı için gelişmelerin araştırılması için harekete geçilmesi, sivil toplum kuruluşlarının amaç ve hedeflerinin yansıtılması ve yayılması, araştırmacıların ve akademisyenlerin KSTK verilerini modelleme ve diğer çalışmalarda kullanması, finans sektörünün KSTK verilerini; yatırım tekliflerini, sigorta başvurularını ve sürdürülebilirlik değerlendirmelerinde kullanması, halkın, yaşadığı çevrede meydana gelen salım/taşımaları öğrenmesi ve çeşitli sanayi tesislerinin, ekonomik sektörlerin ve düzenleyici kamu kurumlarının çevresel performansları hakkında bilgi sahibi olması olarak ele alınabilir.
